Mae 73% yn fwy o swyddi cynghorau sir yn gofyn am sgiliau Cymraeg ers i ddeddfwriaeth iaith newydd ddod i rym, yn ôl ymchwil gan Gymdeithas yr Iaith.  

Yn ôl ymatebion i geisiadau rhyddid gwybodaeth, dros gyfnod o chwe mis, hysbysebodd deg cyngor sir ganran uwch o'u swyddi fel rhai Cymraeg yn hanfodol wedi i'r Safonau Iaith newydd ddod i rym o gymharu â'r flwyddyn flaenorol, gyda dim ond tri yn adrodd cwymp. Fel cyfanswm, yn yr awdurdodau lleol lle roedd data cymharol ar gael, bu cynnydd o 73% – o 352 i 607 – yn nifer y swyddi a hysbysebwyd fel rhai roedd angen cyfathrebu yn Gymraeg i ryw lefel ar eu cyfer. 

Ymysg y siroedd a adroddodd gynnydd yng nghanran y swyddi Cymraeg hanfodol roedd Ynys Môn, Conwy, Merthyr Tudful, Torfaen, Rhondda Cynon Taf a Bro Morgannwg. Ers i'r ddeddfwriaeth newid, mae Cyngor Sir Gaerfyrddin wedi symud at system sy'n golygu fod pob swydd yn gofyn am rywfaint o sgiliau Cymraeg. Dim ond yng Ngwynedd, Caerdydd a Phowys y gwelwyd cwymp yng nghanran y swyddi lle mae'r Gymraeg yn hanfodol. 

Wrth ymateb i'r ystadegau, dywedodd Manon Elin, cadeirydd grŵp hawl Cymdeithas yr Iaith Gymraeg: 

"Mae arwyddion cadarnhaol yn y ffigyrau hyn, ond mae 'na ffordd bell i fynd o hyd. Mae cynllunio'r gweithlu'n iawn yn allweddol os yw cynghorau'n mynd i gynyddu defnydd y Gymraeg a bodloni hawliau sylfaenol pobl i dderbyn gwasanaethau yn y Gymraeg. Methodd yr hen gyfundrefn o gynlluniau iaith â chyflawni hynny, felly mae'n destun gobaith bod arwyddion cynnar y gallai'r Safonau fod yn wahanol.  

"Dadleuon ni wrth y Llywodraeth wrth iddynt lunio'r Safonau, y dylen nhw fod wedi creu Safonau lefel uwch ar gyfer siroedd lle mae gweinyddu'n fewnol drwy'r Gymraeg yn amcan neu'n bolisi presennol gan y Cyngor. Rydyn ni'n dal i gredu bod angen i'r system ymateb i anghenion rhai ardaloedd a chyrff, fel Cyngor Gwynedd, yn well yn hynny o beth." 

Er y cynnydd, mae hanner yr awdurdodau lleol wedi gwneud sgiliau Cymraeg yn ofynnol ar gyfer llai na 5% o'r holl swyddi maen nhw'n eu hysbysebu, gyda thair sir – Sir Benfro, Mynwy a Phowys – yn hysbysebu llai nag un y cant o'u swyddi gan ofyn am sgiliau Cymraeg.  

"Mae'n gwbl glir os yw cyngor yn hysbysebu canran fach iawn o swyddi gan ofyn am sgiliau Cymraeg, na fydd modd iddyn nhw ddarparu gwasanaethau Cymraeg digonol na chynyddu defnydd y Gymraeg yn fewnol chwaith. Yn wir, mae eu polisi recriwtio yn cael effaith negyddol sylweddol ar y Gymraeg yn lleol gan eu bod yn recriwtio llai o siaradwyr Cymraeg na'r ganran yn eu hardal.