Mae cynghorwyr yn Ynys Môn a Gwynedd wedi eu rhybuddio i beidio â chadw at gynllun i adeliadu miloedd o dai ar gyfer gweithwyr i Wylfa-B er bod y prosiect wedi eu canslo, wrth iddyn nhw ystyried diwygio eu Cynllun Datblygu Lleol. 

Mae angen mynd i’r afael â’r argyfwng yn y farchnad dai sy’n ‘gwagio pentrefi Cymraeg’ - dyna fydd prif neges mudiad iaith mewn cynhadledd yn Aberystwyth heddiw (dydd Sadwrn, 12fed Hydref).

Mi fyddai ymgyrchwyr iaith yn barod i gefnogi protestiadau mewn cymunedau gwledig er mwyn atal Brecsit caled, meddai mudiad iaith yn yr Eisteddfod heddiw.

Fis diwethaf, rhybuddiodd ffermwyr y gallai gadael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb arwain at anufudd-dod sifil ar lawr gwlad. Ac mewn cyfarfod ar faes yr Eisteddfod yn Llanrwst heddiw, dywedodd Robat Idris o Gymdeithas yr Iaith y byddai’r mudiad yn cefnogi unrhyw brotestiadau di-drais a drefnir gan ffermwyr ar lawr gwlad er mwyn amddiffyn cymunedau gwledig.

Mae mudiad iaith wedi cyhuddo arweinyddiaeth cyngor Gwynedd o ‘fygwth’ cynghorwyr er mwyn osgoi trafodaeth ar ei gynlluniau i atal asesiadau effaith iaith ar y rhan helaeth o geisiadau cynllunio.

Mae Cyngor Gwynedd yn wynebu her gyfreithiol os yw’n bwrw ymlaen gyda newid polisi a fyddai’n atal cynghorwyr rhag comisiynu asesiadau effaith iaith ar y rhan helaeth o geisiadau cynllunio, yn ôl bargyfreithiwr.

Daeth ymgyrchwyr ynghyd ym Mhenrhyndeudraeth heddiw i drafod camau polisi i ddelio ag effaith ail gartrefi ar y Gymraeg.

O dan gadeiryddiaeth y pensaer, y gweithredwr cymdeithasol a’r ymgyrchydd iaith Sel Jones, trafododd Liz Saville Roberts AS, Elfed Roberts ac Elin Hywel wahanol agweddau o’r pwnc. Yn ôl ystadegau diweddar, roedd 39% o’r tai a werthwyd yng Ngwynedd yn 2017/18 yn ail gartrefi.

Yn siarad ar ôl y digwyddiad, dywedodd Robat Idris o Gymdeithas yr Iaith:

Mae mudiad iaith wedi galw ar Lywodraeth Cymru i sefydlu eu cwmni ynni adnewyddol newydd yn Ynys Môn, yn dilyn penderfyniad cwmni Hitachi, perchennog Horizon, i rewi eu cynlluniau ar gyfer codi atomfa yn yr Wylfa.