Fideo amlieithog yn cyflwyno'r Siarter Tai Celtaidd. 

Am y tro cyntaf, daw fudiadau ymgyrchu iaith o’r gwledydd Celtaidd at ei gilydd er mwyn galw am weithredu cadarn i sicrhau dyfodol ffyniannus i’n cymunedau.

Mae Cymdeithas yr Iaith yn falch o gyhoeddi'r Siarter Tai Celtaidd. Mae hwn yn ddatblygiad hanesyddol i fudiadau ymgyrchu iaith yng Nghernyw, yr Alban, Iwerddon ac Ynys Manaw ac yma yng Nghymru. Daw mewn ymateb i’r argyfwng tai sy’n gyffredin i’r ardaloedd lle siaredir ein hieithoedd. Argyfwng sy’n golygu fod llai a llai o dai ar gael sy o fewn cyrraedd pobl leol, sy felly yn aml yn symud allan o’u hardaloedd. Yn anochel, felly, mae nifer siaradwyr ein hieithoedd yn disgyn.

Mae’r Gymdeithas wedi bod yn trafod efo’r gwledydd eraill ers misoedd ac yn ystyried ei bod yn bwysig fod safiad ar y cyd yn digwydd. Polisïau economaidd a chynllunio ers cenedlaethau, effeithiau llymder, diffyg gweledigaeth sy’n rhoi arian o flaen pobl – dyma’r botes ddieflig sydd wedi cyfrannu at y broblem.

Gwyliwch y fideo uchod ble gyflwyna ymgyrchwyr iaith y Siarter Tai Celtaidd, oll yn eu hiaith eu hunain.

Darllenwch y Siarter isod:

Siarter Tai Celtaidd - Yr Hawl i Gartref

Mae’r argyfwng tai yn broblem enfawr sy’n bygwth dyfodol cymunedau lle siaredir yr ieithoedd Celtaidd.

Rydyn ni, fel mudiadau sy’n cynrychioli ieithoedd lleiafrifol y gwledydd Celtaidd, yn datgan bod yn rhaid gweithredu ar frys. Rhaid dad-wneud y difrod a wnaed i’n hieithoedd a’u cymunedau - gan gynnwys rhai ardaloedd lle nad yw’n hieithoedd yn cael eu siarad erbyn hyn.

Mae digartrefedd ar gynnydd, a mwy a mwy o bobl yn methu fforddio byw yn eu hardaloedd cynhenid. Gresynwn mai canlyniad polisïau llywodraethau datganoledig a chanolog yw hyn, gan gynnwys llymder a’r degawdau o anghydraddoldeb economaidd sy’n difreintio ein cymunedau gwledig.

Galwn ar ein llywodraethau felly i fabwysiadu cyfres o bolisïau er mwyn sicrhau bod pobl sy’n byw ac yn gweithio yma, gan gynnwys y rhai sy’n perthyn i gymunedau lleiafrifol ac ymyledig, yn gallu fforddio aros yn eu cymunedau. Byddai hyn er lles ein hieithoedd a ffyniant ein cymunedau, gan roi sylw dyledus i gyfle cyfartal i bobl beth bynnag fo’u dosbarth, eu hil a’u rhywedd. Dylai’r mesurau hynny gynnwys:

●     gosod cap ar ganran yr ail gartrefi neu dai haf sydd mewn cymuned;

●     newid y diffiniad o dai fforddiadwy a rheoli prisiau rhent fel eu bod yn fforddiadwy i bobl sydd ar gyflogau  lleol;

●     mynd ati i reoleiddio ymhellach a chyflwyno treth gosbedigol ar dai sy’n cael eu defnyddio ar gyfer AirBnB yn bennaf neu’n unig, gan gynnwys creu diffiniad o dai neu fflatiau sy’n cael eu defnyddio yn eu cyfanrwydd fel ail gartrefi neu AirBnB;

●     datblygu cynllun strategol ar gyfer tai a thwristiaeth mewn ardaloedd gwledig i wrthbwyso’r ffaith bod llawer o dai wedi’u tynnu allan o’r stoc dai sydd ar gael yn lleol;

●     datganoli grymoedd cynllunio, gan gynnwys gosod targedau tai, i’r lefel fwyaf lleol sy’n briodol, a gwneud cynllunio ieithyddol yn orfodol;

●     cau unrhyw fannau gwan neu fylchau yn y gyfraith sy’n caniatáu i bobl osgoi trethi

●     deddfwriaeth eiddo i reoli prisiau, cymorth penodol i siaradwyr ieithoedd lleiafrifol aros yn eu cymunedau a   sicrhau bod tai gweigion a thai presennol yn cael eu defnyddio cyn bod dim datblygu o’r newydd;

●     dychwelyd y stoc dai gymdeithasol yn ôl i ddwylo cyhoeddus, dychwelyd stoc sy’n cael ei thanddefnyddio i ddwylo cyhoeddus, a sicrhau bod elfen sylweddol o dai newydd mewn dwylo cyhoeddus;

●     treth ar elw landlordiaid i fuddsoddi mewn dod â thai gwag ac ail gartrefi yn ôl i ddefnydd cymunedau a’r bobl sy’n byw ac yn gweithio ynddynt;

●     cymelliannau i adnewyddu a/neu adeiladu tai cynaliadwy o ran deunydd a dull adeiladu;

●     cosbau am wrthod gosod eiddo i aelodau o gymunedau difreintiedig fel teithwyr neu ffoaduriaid.

*****************************************

Cairt taigheadais Cheilteach – A’ Chòir air Dachaigh.

’S e trioblaid mhòr a th’ anns a’ chruaidh-chàs taigheadais dhùthchail a tha a’ bagairt air nan coimhearsnachdan cànanach Ceilteach anns an àm ri teachd.

Tha sinne mar bhuidhnean a tha a’ riochdachadh mion-chànain nan dùthchannan Ceilteach a’ gairm gum feumar gnìomh faochnach a dhèanamh. Feumar an cron a rinneadh do ar cànain is an coimhearsnachdan a dhìoladh – a’ gabhail a-steach cuid de sgìrean far nach eilear tuilleadh a’ bruidhinn ar cànain.

Tha cion-dachaigheachd a’ dol am meud, le barrachd is barrachd eu-comasach fuireach sna sgìrean aca fhèin. 'S aithreach leinn gur ann mar thoradh phoileasaidhean nan Riaghaltasan tiomnaichte is meadhanach a tha seo. Tha iad sin a’ toirt a-steach teannas is deicheadan de neo-ionnannachd eacanomaigeach a chumas na coimhearsnachdan dùthchail air ais.

Tha sinne mar sin ag iarraidh air ar Riaghaltasan sreath phoileasaidhean a chur an gnìomh gus dèanamh cinnteach gun urrainn do dhaoine a bhios a’ fuireach is ag obair ann an coimhearsnachdan dùthchail, a’ gabhail a-steach na feadhainn iomallaichte is à mion-shluaghan, taigh fhaighinn anns na coimhearsnachdan sin. Bhiodh seo na bhuannachd do na cànain is shoirbheachas nan coimhearsnachdan againn, le aire ga toirt air co-ionnannachd chothruim a dh’aindeoin clas, cinnidh neo gnè. Bu chòir na ceumannan seo gabhail a-steach na leanas:

• cuir crìoch air a’ cheudad de dhàrna taighean taobh a-staigh coimhearsnachd,

• atharraich am mìneachadh a thathar a’ toirt air taigheadas aig prìs reusanta gus an gabh an ceannach aig daoine air tuarastalan àbhaisteach ionadail,

• thoir barrachd riaghlachaidh is cìs pheanasach a-steach air cleachdadh dàrna thaighean airson thaighean-màil AirBnB, ri taobh mìneachadh air cleachdadh thaighean neo flataichean gu lèir mar dàrna taighean neo AirBnB,

• leasaich plana ro-innleachdail airson taigheadas is turasachd ann an sgìrean dùthchail gus cur an aghaidh cion thaighean do mhuinntir an àite,

• tiomnaich cumhachdan planaidh, a’ toirt a-steach targaidean taigheadais, don ìre ionadail as fhreagarraiche, agus dèan riatanach gun cuirear planadh cànain an-sàs,

• dùin laigsean neo dòighean seachnaidh lagha a cheadaicheas seachnadh chìsean,

• reachdas seilbhe gus prìsean a smachdachadh, taicean sònraichte do luchd-labhairt mion-chànain gus fuireach sna coimhearsnachdan aca agus gus dèanamh cinnteach gun tèid taighean bàn a chleachdadh mus bi leasachaidhean ùra ann,

• till taigheadas sòisealta gu seilbh phoblach, till taigheadas nach eil ga chleachdadh gu seilbh phoblach, agus dèan cinnteach gu bheil ìre sheilbh phoblaich an lùib leasachaidhean ùra,

• thoir a-steach cìs air prothaidean uachdarain gus airgead a chur ri taighean bàn is dàrna taighean a thoirt air ais gu cleachdadh nan coimhearsnachdan ionadail,

• brosnaich ath-nuadhachadh agus / neo togail thaigheadais sho-sheasmhach an dà chuid ann an stuthan togail is dòighean togail,

• cuir an-sàs peanasan air daoine a dhiùltas taighean a thoirt seachad air mhàl do dhaoine a tha fo ana-cothrom sam bith.

*****************************************

Cairt Cheilteach um Thithíocht - An Ceart chun Áitribh

Is fadhb ollmhór í an ghéarchéim tithíochta atá ag cur todhchaí phobail labhartha na dteangacha Ceilteacha i mbaol.

Fógraímid, mar eagraíochtaí a dhéanann ionadaíocht ar mhionteangacha na náisiún Ceilteacha, go bhfuil géarghá le gníomh gan mhoill. Caithfear an damáiste atá déanta ar ár bpobail agus ár dteangacha a leigheas - lena n-áirítear in áiteanna nach labhraítear ár dteangacha a thuilleadh.

Tá rátaí easpa dídine ag dul in airde go leanúnach, agus tá níos mó agus níos mó daoine ann nach bhfuil sé d’acmhainn acu maireachtáil ina gceantair dhúchais. Feictear dúinn go bhfuil an méid seo tarlaithe de bharr polasaithe na rialtaisí lárnacha agus cineachta. Ina measc sin, tá polasaí na déine agus na blianta de éagothromaíocht eacnamaíoch a dhéanann cos ar bolg ar ár bpobail tuaithe.

Mar sin, éilímid na rialtais sraith polasaithe a chur i bhfeidhm chun a chinntiú go mbeidh na daoine a mhaireann agus a n-oibríonn sna ceantracha seo - lena n-áirítear daoine ar baill iad de phobail immeallaithe agus mionlaigh - in ann fanacht ina bpobail áitiúla. Rachadh sé seo chun tairbhe ár dteangacha agus rath ár bpobail, le haird chuí á tabhairt ar chothramaíocht deiseanna, beag beann ar aicme, inscne nó cine. Ar bhearta na bpolasaithe sin, ba chóir iad seo a leanas a bheith san áireamh:

• uasteorainn le céatadán na n-athbhailte agus na dtithe saoire in aon phobal;

• athrú ar an sainmhíniú de thithíocht inachmhainne agus rialú costaisí cíosa ionas go mbeidis inachmhainne do dhaoine ar mheán-tuarastal an cheantair;

• rialú breise agus cáin nua pionósach ar thithe a úsáidtear i gcomhair AirBnB amháin nó go príomhúil, lena n-airítear idirdhealú sainiúil a dhéanamh idir tithe/árasáin a úsáid mar teach saoire nó mar réadmhaoin AirBnB;

• plean stráitéiseach a fhorbairt i leith tithíochta agus turasóireachta i gceantracha tuaithe chun dul i ngleic leis an gcaoi go bhfuil an-chuid tithe fágtha ar lár ón stoc tithíochta áitiúil;

• cumhachtaí pleanála a dhílárú go dtí an leibhéal áitiúil is iomchuí, lena n-áirítear spriocanna tithíochtaí a leagan síos, agus riachtanas dosheachanta a dhéanamh den phleanáil teanga // pleanáil teanga a bheith éiginnteach;

• praghasanna cíosa a bhainistiú ionas go mbeadh siad inachmhainne do daoine ar thuarastail áitiúla;

• leasú a dhéanamh ar aon laigí nó lúbanna ar lár sa dlí a thabharfadh deis cáin a sheachtaint;

• reachtaíocht nua réadmhaoine a thabhairt isteach chun praghasanna agus cíosanna a rialú, chun tacaíochtaí sainiúla a ofráil do chainteoirí mionteangacha chun go mbeidh siad in ann fanacht ina bpobail, agus chun a chinntiú go n-úsáidtear aon tithíocht fholamh atá in áit sula dtabharfaí faoi fhorbairtí nua;

• an stoc tithíocht shóisialta agus stoc tearcúsáidte a thabhairt ar ais faoi úinéireacht an phobail, agus úinéireacht pobail a bheith ar chuid suntasach de gach tionscadal tithiochta nua;

• cáin ar bhrábús tiarnaí talún a thabhairt isteach as a ndéanfaí infheistíocht chun tithe folmha agus tithe saoire a chur ar ais in úsáid do phobail áitiúla agus dos na daoine a mhaireann agus a n-oibríonn iontu;

• dreasachtaí a chur ar fáil ar mhaithe le hathchóirí agus/nó tógáil tithíocht tithíocht atá inbhuanaithe ó thaobh ábhair agus modh tógála de;

• fíneálacha a ghearradh as diúltiú d’áit cónaithe a ligean amach ar cíos do bhaill aon phobail faoi míbhuntáiste, an Lucht Siúil nó teifigh mar shampla.

*****************************************

Çharter Thieyn Celtagh - t’eh cairagh thie y ve eu

She doilleeys erskyn-towse mooar ta’n çhennid thieyn çheerey ta cur ny glaraghyn

Celtagh ayns gaue ayns ny buill raad tadyr foast er nyn loayrt myr glare y theay. Ta shinyn, myr sheshaghtyn ta cummal seose glaraghyn beggey ny hashoonyn Celtagh, fockley magh dy lhiass da red ennagh ve jeant çhelleeragh. Shegin da ny haggairyn t’er ve jeant v’er nyn giartaghey, chammah ayns buill raad ta nyn ghlaraghyn foast goll er loayrt as ayns paart dy vuill raad nagh vel ad loayrit ny sodjey.

Ta’n earroo dy leih gyn thie gaase ec y traa t’ayn son nagh vel fort ec earroo mooar dy leih dy chionnaghey thieyn ayns buill nyn ghooie. Ta shoh kyndagh rish poliseeyn ny reiltyssyn ain t’er chur çhenjys er-e-hoshiaght as, marish shen, neu-chorrymid argidoil ta cur drogh-ghellal da’n sleih ta beaghey er y çheer.

Shen-y-fa, ta shin geamagh gys nyn reiltyssyn dy chur toshiaght da poliseeyn ta jannoo shickyr dy vel fort ec sleih ta beaghey as gobbragh ayns lheid ny buill (goaill stiagh adsyn ta beggan ayns earroo as adsyn ta beg soit jeu) dy fordrail dy uirraghtyn ayns ynnydyn nyn ghooie. Veagh shoh vondeishagh chammah da nyn ghlaraghyn as myrgeddin da’n sleih ta dyn loayrt ad ny neesht. Lhisagh caa corrym ve ec dy chooilley pheiagh cre erbee yn class-sheshoil, dooghys-kynney, as keintys oc. Lhisagh ny poliseeyn shoh:

- Cur cap er yn earroo ’sy cheead dy hieyn oddys ymmyd ve jeant jeu myr thieynsouree ayns buill-çheerey.

- Jannoo shickyr dy vel fort firrinagh ec sleih ynnydoil dy chionnaghey thieyn ny dy ghoaill ad er-mayl. 

- Cur toshiaght da keesh son thieyn ta’n ymmyd smoo oc cour AirBnB, as dy chur bun baghtal er cre ta shin meanal tra ta shin gra dy re thie-souree ny AirBnB ta thie.

- Cur toshiaght da plan fondagh son thieyn as turryssaght ayns buill çheerey dy yannoo shickyr dy vel thieyn dy liooar ayndoo son sleih ynnydoil.

- Cur pooaryn plannal (goaill stiagh yn phooar dy reih deanyn thie) ayns laueyn reiltyssyn ynnydoil as jannoo shickyr dy vel ad eginit dy smooinaghtyn er plannalglare myr fer jeh ny currymyn oc.

- Dy yannoo shickyr nagh vel tuill erbee ayns y leigh ta cur fort da sleih shaghney ny keeshyn cooie.

- Cur toshiaght da slattysyn ta freayll rick er priceyn; cur cooney er-lheh da loayreyderyn glaraghyn beggey dy vod ad tannaghtyn dy veaghey ayns ynnydyn nyn ghooie; jannoo shickyr dy vel ymmyd jeant jeh thieyn t’ayn hannah roish my vel fir noa er nyn droggal.

- Jannoo shickyr dy vel yn stock-thie sheshoil lesh yn theay; cur stock nagh vel ymmyd jeant jeh back da’n theay; jannoo shickyr dy vel thieyn noa lesh yn theay ayns towse mooar ennagh.

- Cur keesh er cosney oaneryn-thieyn dy ghreinnaghey ad dy yannoo ymmyd jeh thieyn nagh vel ad beaghey ayn.

- Greinnaghey oaneryn-thieyn dy yannoo ymmyd jeh stooghyn as saaseyn glassey tra tadyr karraghey nyn dhie ny troggal fir noa.

- Kerraghey oaneryn ta gobbal nyn dhieyn y chur er-mayl da sleih veih pobblyn ta beg soit jeu myr ‘troailtee’ as kemmyrkee.       

*****************************************

Chartour Chiow Keltek – An Gwir rag Annedh

An troboynt annedhans powek yw kudyn meur neb a woder termyn a dheu rag kemenethow a gows an yethow keltek.

Ni, avel kowethasow kanasek a’n yethow minoryta an broyow Keltek, a dhiskler bos res porres a wriansow a boynt. An koll gwrys dh’agan yethow h’aga hemenethow y tal bos ewnhes – yn aga mysk yn leow may ma agan yethow na gewsis na moy.

Yma diannedhter owth ynkressya, ha moy ha moy a bobel heb myns arghans dhe vewa y’ga ranndiryow genesik y honan. Yma edrek dhyn awos y vos adhyworth  polisis an governansow kresel ha digresennys gans y’ga mysk dibalster ha degvledhynnyow a dhibarder erbysek neb a gemmer les a’gan kemenethow powek.

Gelwyn, ytho, orth agan governansow dhe dhegemmeres kevres a bolisis rag surhe gallos arghansek an dus neb a bew hag oberi omma, y’ga mysk an re dhyworth kemenethow amalegys ha minorytys,  dhe driga yn aga hemenethow. Hemm a vydh rag les agan yethow ha’n sewenyans agan kemenethow, gans govis ewn parthder a jonsyow heb mires orth ny renkas, ny agh, ny reydhedh. Y kodh an mesuryow na synsi ynna:

• gorra lett an gansran a jiow nessa ha havosow y’n kemeneth;

• chanjya deskrifans annedhans affordyadow ha menystra prisyow gobrena rag y vos affordyadow a bobel orth gober leel;

• mos pella gans rewlys ha gorra toll kessydhya war chiow usys yn brassa ran po yn tien rag AirBnB, gans deskrifa us a jiow po rannjiow yn tien avel chiow nessa po AirBnB;        

• displegya towlen stratejek adro annedhans ha tornyaseth yn leow powek dhe vos konter an feth bos lies chi kemmeres mes an kreun annedhans leel;

• digresenni gallosow towlennans, yn aga mysk settya amkanow annedhans, dhe’n nivel leel an moyha wiw, ha gul arghadow towlennans yeth;

• degea pub gwander po tardhell y’n lagha neb a as tollow dhe vos gohelys;

• laghys-kerthow rag rewlya prisyow, skodhyansow komparek rag kowsoryon yethow minoryta dhe driga hwath yn aga kemenethow ha dhe surhe an devnydh a jiow gwag hag an huni gwrys seulabrys kyns bos displegyansow nowydh gwrys;

• daskor keun annedhans kowethasel a berghenogeth poblek, daskor keun annedhans heb devnydh a berghenogeth poblek, hag oll ‘drehevyansow nowydh’ dhe gomprendya rann veur a berghenogeth poblek;

• toll war budh perghenogyon dhe gevarghewi yn chiow gwag ha chiow nessa dh’aga dehwel a dhevnydh kemenethow ha’n re a bew ha gweytha ynna;

• kentrynnow dhe nowydhhe ha/po drehevi annedhans sostenadow yn rann daffar ha fordh drehevyans;

• spalyow rag skonya gobrena kerthow orth  eseli kemenethow anlesek kepar ha tremenysi po fowesigyon.

​*****************************************

Celtic Housing Charter - the right to a home

The rural housing crisis is a huge problem that threatens the future of Celtic language-speaking communities.

We as organizations representing the minority languages of the Celtic nations, declare that urgent action must be taken. The damage done to our languages ​​and their communities must be undone- including in some areas where our languages ​​are no longer spoken.

Homelessness is increasing, with more and more people unable to afford to live in their native areas. We regret that this is a result of the policies of the devolved and central governments. They include austerity and decades of economic inequality that disadvantage our rural communities.

We therefore call on our governments to adopt a series of policies to ensure that the people who live and work here including those belonging to marginalized and minority communities can afford to stay in their communities. This would be for the benefit of our languages ​​and the prosperity of our communities, with due regard to equality of opportunity regardless of class, race or gender. Those measures should include:

• cap the percentage of second or holiday homes within a community;

• changing the definition of affordable housing and managing rent prices so that they are affordable to people on local wages

• further regulating and introducing a punitive tax on the use of houses primarily or exclusively for AirBnB, including defining the use of houses or flats as a whole as second homes or AirBnB

• develop a strategic plan for housing and tourism in rural areas to counter the fact that many houses have been taken out of the locally available housing stock

• devolve planning powers, including setting housing targets, to the most appropriate local level, and require that language planning is mandatory;

• close any weaknesses or loopholes in the law that allow taxes to be avoided

• property legislation to control prices, specific supports for minority language speakers to remain in their communities and to ensure the use of empty and existing housing before new development is undertaken

• return social housing stock to public ownership, return underused stock to public ownership, and all ‘new builds’ to include a major element of public ownership

• a tax on landlords' profits to invest in bringing empty and second homes back into use for communities and those who live and work in them

• incentives to renovate and / or build sustainable housing in terms of material and method of construction;

• penalties for refusal to let property to members of disadvantaged communities such as travellers or refugees.