Addysg cyfrwng Cymraeg i'r mwyafrif erbyn 2030 er mwyn cyrraedd y filiwn - ymchwil

Bydd rhaid i'r mwyafrif o blant gael eu haddysgu mewn ysgolion cynradd cyfrwng Cymraeg erbyn 2030 er mwyn cyrraedd targed Llywodraeth Cymru, sef bod miliwn o siaradwyr yr iaith erbyn canol y ganrif, yn ôl gwaith ymchwil mudiad iaith. 

Yn ôl gwaith ystadegol a gyhoeddir gan Gymdeithas yr Iaith ar faes Eisteddfod yr Urdd heddiw, ymhen ychydig dros ugain mlynedd bydd yn rhaid i 19 allan o'r 22 cyngor sir yng Nghymru sicrhau bod mwyafrif eu plant yn y system addysg cyfrwng Cymraeg. Ac, erbyn 2040, bydd rhaid i dros tri chwarter o blant saith mlwydd oed fod yn y gyfundrefn addysg cyfrwng Cymraeg.  

Yn Sir Pen-y-bont ar Ogwr, safle Eisteddfod yr Urdd eleni, awgryma'r ymchwil y bydd rhaid i'r canran o blant saith mlwydd oed mewn addysg cyfrwng Cymraeg fwy na threblu, o 8.6% i 28.6%, erbyn 2030. Yn sir y Fflint, bydd rhaid i'r canran gynyddu o 5.7% i 20.4%, ac, yn Sir Gaerfyrddin o 55% i 84.1%.  Yng Nghonwy a Sir Ddinbych, er mwyn cyrraedd y targed cenedlaethol o filiwn o siaradwyr, bydd angen i'r awdurdodau gynyddu'r ddarpariaeth o tua chwarter plant yn mynychu ysgol Gymraeg i bron i 60%.          

Daw'r cyhoeddiad wrth i'r cyn Aelod Cynulliad Aled Roberts gynnal adolygiad o Gynlluniau Strategol y Gymraeg mewn Addysg pob sir yng Nghymru. Yn siarad cyn i'r mudiad gyhoeddi'r ymchwil ar faes Eisteddfod yr Urdd, meddai Toni Schiavone, Cadeirydd grŵp addysg Cymdeithas yr Iaith:  

"Dim ond un darn o'r jig-so yw'r ystadegau hyn, ond mae'n ddarn allweddol os yw'r Llywodraeth am gyrraedd ei tharged. Mae'n bwysig sylweddoli bod y targedau arfaethedig hyn yn seiliedig ar dybiaethau optimistaidd o ran newidiadau demograffig, felly dyma'r lleiafswm sy'n bosib ei ganiatáu o ran twf addysg Gymraeg er mwyn cyrraedd y filiwn o siaradwyr. Yn wir, mae 'na ddadl gref bod rhaid symud yn gyflymach ac yn bellach. Felly, yn y tymor byr, un o'r meini prawf pwysicaf i'r Llywodraeth yw sicrhau bod mwyfwy o athrawon yn cael eu hyfforddi i addysgu drwy'r Gymraeg. Fodd bynnag, rydym eto i weld newidiadau trawsnewidiol: newidiadau sydd eu hangen ar frys erbyn hyn.  

"Mae targedau o'r math yma, fel rhan o becyn o fesurau, yn allweddol er mwyn cyflawni'r dyhead trawsbleidiol i sicrhau bod yr iaith yn tyfu. Fel dywedon ni ddwy flynedd yn ôl yn ein dogfen weledigaeth, yn ogystal â'r elfen addysg, bydd angen mesurau i leihau'r allfudiad, o bobl ifanc yn enwedig, ynghyd â normaleiddio defnydd yr iaith ym mhob maes bywyd.  

"Mae ein haelodau lleol ni wedi ymateb a chraffu ar eu cynlluniau addysg cyfrwng Cymraeg lleol: maent yn annigonol a dweud y lleiaf. Mae'n rhaid i'r Llywodraeth ystyried system sy'n gosod targedau ar awdurdodau lleol, sy'n cynnwys lleiafswm o ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg. Ry'n ni'n credu y dylai'r system orfodi awdurdodau i gynllunio sut y byddan nhw'n cyflawni eu targedau, er mwyn creu'r filiwn o siaradwyr."   

Dywed y mudiad bod rhaid, law yn llaw ag ehangu addysg cyfrwng Cymraeg ym mhob sefydliad, gweithredu cynllun y Llywodraeth i sicrhau bod pob plentyn yn astudio'r un cymhwyster Cymraeg o 2021, gan ddisodli Cymraeg ail iaith.  

Wrth gyfeirio at yr her mewn siroedd eraill, ychwanegodd Toni Schiavone:   

"Ar yr ochr gadarnhaol, heb os, mae bwriad y Llywodraeth i symud pob ysgol lan y continwwm o ran darparu mwyfwy o addysg cyfrwng Cymraeg, a'r penderfyniad i ddileu Cymraeg Ail Iaith, yn galonogol. Ym mhob sir, dylen ni ddisgwyl i'r gyfundrefn addysg sicrhau bod pob plentyn yn gadael ysgol gyda'r gallu i gyfathrebu a gweithio drwy'r Gymraeg. 

"Mewn nifer o siroedd, dilyniant yn y system addysg cyfrwng Cymraeg yw'r her fwyaf. Yn siroedd fel Gwynedd, mae dileu'r opsiwn o sefyll yr arholiad ail iaith yn rhan hanfodol o wella'r sefyllfa, gan y bydd yn atal y posibiliad bod y system yn caniatáu i ddisgyblion golli eu gafael ar yr iaith. Mae'r diffyg dilyniant rhwng addysg gynradd Gymraeg ac ysgolion uwchradd yn broblem fawr mewn nifer o siroedd, yn enwedig yn y Gogledd a'r Gorllewin." 

Y Stori yn y wasg:

WalesOnline

Daily Post

Golwg360

Yr Ymchwil:

[Cliciwch yma i agor yr ymchwil llawn]

Gan ddefnyddio'r twf blynyddol angenrheidiol o 2.5% y flwyddyn fel sail, mae dosrannu'r canrannau hyn o blant 7 mlwydd oed a addysgir drwy gyfrwng y Gymraeg yn y blynyddoedd canlynol (siawns cyfrannol) yn sefydlu'r targedau isod ar gyfer 22 awdurdod lleol Cymru:   

Cyngor Sir 
 

2014 

2025 

2030 

2035 

2040 

Ynys n 

72.1% 

87.6% 

91.7% 

94.9% 

97.4% 

Gwynedd 

97.8% 

99.2% 

99.5% 

99.7% 

99.8% 

Conwy 

25.1% 

47.9% 

58.7% 

70.9% 

82.8% 

Sir Ddinbych 

24.5% 

47.1% 

58.0% 

70.2% 

82.3% 

Sir y Fflint 

5.7% 

14.2% 

20.4% 

30.5% 

46.4% 

Wrecsam 

12.0% 

27.2% 

36.7% 

49.7% 

66.1% 

Powys 

19.3% 

39.6% 

50.4% 

63.5% 

77.4% 

Ceredigion 

74.0% 

88.7% 

92.4% 

95.4% 

97.6% 

Sir Benfro 

19.7% 

40.2% 

51.0% 

64.0% 

77.8% 

Sir Gaerfyrddin 

55.4% 

77.3% 

84.1% 

90.0% 

94.7% 

Abertawe 

14.1% 

31.1% 

41.1% 

54.4% 

70.1% 

Castell-nedd Port Talbot 

18.7% 

38.7% 

49.4% 

62.5% 

76.7% 

Pen-y-bont ar Ogwr 

8.6% 

20.5% 

28.6% 

40.6% 

57.4% 

Bro Morgannwg 

12.9% 

28.9% 

38.6% 

51.8% 

68.0% 

Rhondda Cynon Taf 

19.9% 

40.5% 

51.3% 

64.3% 

78.1% 

Merthyr Tudful 

11.7% 

26.7% 

36.0% 

49.0% 

65.5% 

Caerdydd 

15.1% 

32.8% 

43.0% 

56.4% 

71.8% 

Caerffili 

18.9% 

39.0% 

49.7% 

62.8% 

76.9% 

Blaenau Gwent 

5.1% 

12.9% 

18.6% 

28.1% 

43.5% 

Torfaen 

10.2% 

23.8% 

32.5% 

45.2% 

61.9% 

Sir Fynwy 

5.8% 

14.5% 

20.7% 

30.9% 

46.8% 

Casnewydd 

4.5% 

11.5% 

16.7% 

25.5% 

40.3% 

Cymru gyfan 

19.4%* 

39.7% 

50.5% 

63.6% 

77.5% 

*mae gwahaniaeth rhwng y ffigyrau yn y tabl uchod a'r canrannau a nodwyd yn adroddiad blynyddol Llywodraeth Cymru ar y Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg oherwydd bod dadansoddiad y Gymdeithas yn seiliedig ar ragamcanestyniadau poblogaeth y Swyddfa Ystadegau Cenedlaethol, sy'n cynnwys plant a addysgir yn y gartref ac yn y sector breifat