Mae gwybodaeth wedi dod i law trwy geisiadau rhyddid gwybodaeth wedi dangos bod swyddfa Comisiynydd y Gymraeg yn cynnal llai o ymchwiliadau i achosion o dorri’r Safonau'r Gymraeg a bod canran y cwynion sy’n arwain at ymchwiliadau yn disgyn flwyddyn ar ôl blwyddyn.

Ar ben hynny, mae newidiadau arfaethedig i Bolisi Gorfodi’r Comisiynydd a chynnwys y Cynllun Strategol cyfredol a gyhoeddwyd yn ddiweddar yn rhoi llawer llai o bwyslais ar hawliau a gofynion statudol ar y cyrff sydd yn dod o dan Mesur y Gymraeg 2011.

Rydyn ni'n croesawu gweledigaeth Cynllun Strategol Comisiynydd y Gymraeg o ‘Gymru lle y gall pobl fyw eu bywydau yn Gymraeg’ ond yn dweud bod rhaid rhoi mwy o bwyslais ar ddefnyddio pwerau rheoleiddio, ymestyn Safonau’r Gymraeg a chryfhau  hawliau iaith os am wireddu’r nod.

Mae barnwr wedi gwrthod cais gan ffermwyr i gynnal achos llys yn Gymraeg, mae hyn yn sarhad ar y Gymraeg ac yn enghraifft bellach o’r angen i gryfhau Mesur y Gymraeg 2011 ac ymestyn hawliau pobl Cymru i siarad yr iaith.

Ar Ddydd Llun, Ebrill 7fed, bydd 13 o ffermwyr yn ymddangos gerbron Llys yn Llanelli am wrthod mynediad i'w tir i gwmni GreenGen sydd eisiau gosod peilonau. Er eu bod yn dymuno bod yr achos llys yn cael ei gynnal yn Gymraeg, mae'r Barnwr Ardal, Mr Lincoln, wedi gwrthod y cais.

Rydyn ni'n croesawu'r penderfyniad i roi enwau uniaith Gymraeg i bob etholaeth ar gyfer etholiadau Senedd 2026.

Mae’r Comisiwn Ffiniau a Democratiaeth wedi cyhoeddi penderfyniadau terfynol ar gyfer ffiniau ac enwau etholaethau etholiad 2026.

Dywedodd cadeirydd cenedlaethol Cymdeithas yr Iaith, Joseff Gnagbo:

Cyn trafodaeth ar Bolisi Iaith Cyngor Môn ddydd Iau 6 Mawrth mae rhanbarth Gwynedd a Môn Cymdeithas yr Iaith wedi ysgrifennu at gynghorwyr i nodi pryder am ymrwymiad y cyngor i weinyddu drwy gyfrwng y Gymraeg.

Mae adroddiad ymchwiliad Comisiynydd y Gymraeg i gŵyn am ddarpariaeth nofio Cyngor Wrecsam wedi dod i’r casgliad bod y Cyngor wedi methu ar sawl cyfri. Yn ôl Cymdeithas yr Iaith mae methiannau parhaus yn codi cwestiynau am ymrwymiad y Cyngor i’r Gymraeg ac am weithdrefnau Comisiynydd y Gymraeg.

Mewn ymateb i gyhoeddiad gan HSBC eu bod yn mynd i leihau’r amser i drefnu i gwsmer gael galwad yn ôl yn y Gymraeg o dri diwrnod gwaith i un, mae Cymdeithas yr Iaith wedi rhybuddio byddai hyn yn dal yn golygu bod darpariaeth Gymraeg y banc “ymhell o fod yn gyfartal” â’r ddarpariaeth Saesneg ac wedi ategu mai deddfwriaeth newydd yw’r unig ateb.

Mewn datganiad, dywedodd HSBC: