Mae Cymdeithas yr Iaith wedi cyhoeddi y bydd rali ‘Nid yw Cymru ar Werth’ yn cael ei chynnal yn Nefyn, ym Mhen Llŷn gyda’r nod o sicrhau bod dyfodol cymunedau Cymru “yn flaenoriaeth” i wleidyddion Cymru o flaen etholiad nesaf Senedd Cymru yn 2026.
Yn dilyn penderfyniad Cabinet Cyngor Gwynedd i gymeradwyo cyflwyno cyfarwyddyd Erthygl 4, fyddai’n gwneud caniatâd cynllunio’n ofynnol er mwyn troi cartref parhaol yn ail gartref neu lety gwyliau, mae Cymdeithas yr Iaith wedi galw ar Lywodraeth Cymru i roi canllawiau ac adnoddau i awdurdodau cynllunio er mwyn eu galluogi i gymryd camau tebyg.
Mae ymgyrchwyr iaith yn disgwyl i Gabinet Cyngor Gwynedd gymeradwyo cyflwyno Gorchymyn Erthygl 4 ar draws y sir fyddai’n cyfyngu ar ail dai a llety gwyliau a mynd i’r afael gyda’r argyfwng tai yn y sir. Mae galwadau hefyd ar gynghorau eraill i ddilyn eu hesiampl ac ar Lywodraeth Cymru roi cymorth i’r cynghorau hyn.
Mewn Cyfarfod Arferol ar nos Lun, 11 Mawrth, cytunodd Cyngor Tref Blaenau Ffestiniog yn unfrydol i basio cynnig yn ‘datgan cefnogaeth i alwad Cymdeithas yr Iaith am Ddeddf Eiddo’.
Daw y cyhoeddiad o flaen rali fawr Nid yw Cymru ar Werth yn y dref ar 4 Mai, lle bydd Beth Winter AS, Mabon ap Gwynfor AoS a’r cynghorydd Craig ab Iago ymysg rheiny fydd yn galw ar Lywodraeth Cymru i gyflwyno ‘Ddeddf Eiddo - Dim Llai’ i fynd i’r afael â’r argyfwng tai a sicrhau bod tai yn cael eu trin fel cartrefi.
Mae pryderon ymysg ymgyrchwyr iaith nad yw’r Llywodraeth yn deall maint yr argyfwng sy’n wynebu cymunedau Cymraeg, a na fydd polisïau digon blaengar i fynd at wraidd y broblem yn cael eu mabwysiadu.
Bydd Beth Winter, Aelod Seneddol Llafur dros Gwm Cynon, a Mabon ap Gwynfor, Aelod Plaid Cymru o’r Senedd dros Ddwyfor Meirionnydd, ymysg siaradwyr rali Nid yw Cymru ar Werth ym Mlaenau Ffestiniog ar 4 Mai.
Bydd y rali, sy’n cymryd lle ar Ddiwrnod Rhyngwladol y Gweithwyr, yn pwysleisio’r angen am Ddeddf Eiddo i sicrhau bod tai yn cael eu trin yn bennaf fel angen cymunedol, nid asedau masnachol, fel bod pobl yn gallu parhau i fyw a gweithio yn eu cymunedau.
Mae Cymdeithas yr Iaith yn annog trigolion lleol i ymweld ag uned Cyngor Sir Môn yn Sioe Môn (Dydd Mawrth, 15 Awst a Dydd Mercher, 16 Awst) i'w holi a ydy'r Cyngor unwaith eto am geisio cau ysgolion gwledig yr ynys. Mae dogfen fewnol gan y Cyngor Sir wedi dod i feddiant y Gymdeithas sydd, fe ymddengys, yn argymell cau 14 o ysgolion cynradd cyn diwedd y ddegawd, a chreu tair ysgol newydd i ganoli addysg.
Esboniodd Robat Idris, Cadeirydd Cenedlaethol y Gymdeithas:
Yn anffodus mae cyfarfod Rhagfyr rhanbarth Gwynedd a Môn wedi ei ohirio.
Byddwn ni'n ail-drefnu dyddiad ar gyfer mis Ionawr, ac yn cysylltu gyda dyddiad cyn gynted â phosibl.
Mae Cyngor Ynys Môn yn parhau i geisio rhagdybio o blaid cau ysgolion pentre - mae Pwyllgor Sgriwtini Corfforaethol y cyngor wedi cymeradwyo Adroddiad Ymgynghori ar y "Strategaeth Moderneiddio Cymunedau Dysgu a Datblygu’r Gymraeg".
Er bod y Cod Trefniadaeth Ysgolion yn gosod rhagdyb o blaid cadw ysgolion gwledig ar agor ac er gwaetha ymatebion yn pwysleisio'r angen i ystyried camau heblaw cau ysgolion gwledig, prin bod yr adroddiad yn cynnig unrhyw newidiadau i'r Strategaeth, sy'n dyfodol bygwth ysgolion.
Mae Adran Addysg Cyngor Ynys Môn yn ceisio rhagdybio o blaid cau ysgolion pentre wrth i Bwyllgor Sgriwtini Corfforaethol y cyngor drafod Adroddiad Ymgynghori ar y "Strategaeth Moderneiddio Cymunedau Dysgu a Datblygu’r Gymraeg".
Er bod y Côd Trefniadaeth Ysgolion yn gosod rhagdyb o blaid cadw ysgolion gwledig ar agor ac er gwaetha ymatebion yn pwysleisio'r angen i ystyried camau heblaw cynnal ysgolion gwledig prin bod newidiadau i'r Strategaeth.
