Mewn llythyr at Gomisiynydd newydd y Gymraeg Efa Gruffudd wrth iddi ddechrau ar ei gwaith, rydyn ni wedi galw arni i ddatgan a fydd sicrhau hawl pobl Cymru i ddefnyddio'r Gymraeg a derbyn gwasanaethau yn Gymraeg yn flaenoriaeth iddi. 

Dywed y llythyr bod perygl bod y cyhoedd yn colli ffydd yn y broses gwyno am fod y broses ymchwilio cwynion yn aml yn un hir a chymhleth ac  am nad yw materion yn cael eu datrys mewn modd amserol a boddhaol. 

Rydyn ni wedi beirniadu Cyngor Sir Wrecsam yn hallt ar ôl i dad aros tair blynedd am wersi nofio drwy’r Gymraeg i’w blant, a hynny er gwaethaf sawl ymchwiliad i’r mater gan Gomisiynydd y Gymraeg. Yn ôl Cymdeithas yr Iaith, gofynnodd Aled Powell i Gyngor Wrecsam am wersi nofio yn Gymraeg i’w blant yn 2019, ac mae’n dal i aros, heb sicrwydd pryd bydd gwersi nofio ar gael i blant yr ardal yn Gymraeg.

Meddai Aled Powell, sy’n aelod o Grŵp Hawl Cymdeithas yr Iaith:

Mae ymgyrchwyr iaith wedi codi pryderon y gallai Comisiynydd newydd y Gymraeg “drio troi’r cloc yn ôl” ar bwrpas y swydd.

Fe wnaeth Pwyllgor Diwylliant, Cyfathrebu, y Gymraeg, Chwaraeon, a Chysylltiadau Rhyngwladol gynnal gwrandawiad gyda'r ymgeisydd sydd wedi’i ffafrio ar gyfer y swydd heddiw, ac awgrymodd hi yr hoffai weld y Comisiynydd yn gwneud llai o waith ar osod Safonau ar gyrff a gwneud mwy o waith hyrwyddo “meddal”.

Yn ôl Aled Powell, Cadeirydd Grŵp Hawl Cymdeithas yr Iaith:

Yn gynharach eleni gwrthododd Toni Schiavone dalu dirwy barcio a gafodd mewn maes parcio yn Llangrannog am fod y ddirwy a'r holl ohebiaeth ddilynol yn uniaith Saesneg. Mae'r cwmni sy'n gyfrifol am y maes parcio hwnnw bellach yn erlyn Arwyn Groe trwy gwmni hawlio dyledion am yr un rheswm.

Dywedodd Tamsin Davies, is-gadeirydd cyfathrebu Cymdeithas yr Iaith:

Mae Llywodraeth Cymru wedi colli cyfle i wneud gwahaniaeth go iawn ym maes iechyd.

Bydd Llywodraeth Cymru yn cyflwyno Safonau'r Gymraeg drafft i'w gosod ar gyrff rheoleiddio iechyd i’r Senedd yfory (12/07/2022).

Fe wnaeth Cymdeithas yr Iaith ymateb i ymgynghoriadau i nodi na fyddai'r Safonau fel maen nhw yn gwneud gwahaniaeth digonol i gleifion.

Dywedodd Gwerfyl Roberts, Cadeirydd grŵp Iechyd a Lles Cymdeithas yr Iaith:

Mae Cymdeithas yr Iaith wedi croesawu cynnydd gan Addysg a Gwella Iechyd Cymru parthed y Gymraeg.

“Rydym yn falch o weld bod Addysg a Gwella Iechyd Cymru wedi ymateb i bryderon a diwygio ei strategaeth er mwyn ceisio datblygu gweithlu a all ddiwallu anghenion iechyd a gofal pobl drwy gyfrwng y Gymraeg.

Mae Gweinidogion wedi cyflwyno apêl gyfreithiol yn erbyn dyfarniad Comisiynydd y Gymraeg eu bod wedi torri’r gyfraith drwy beidio â sicrhau bod gwasanaethau Cymraeg ar drenau.

Mae archwilwyr allanol wedi cael ei benodi i ymchwilio i honiadau bod Llywodraeth Cymru wedi llwgrwobrwyo Comisiynydd y Gymraeg i gynnal llai o ymchwiliadau i gwynion, yn ôl gohebiaeth sydd newydd gael ei datgelu.

Yn y chwe mis cyntaf ei swydd, ymchwiliodd y Comisiynydd newydd, Aled Roberts, i lai na 40% o'r cwynion a dderbynnir ganddo - bron hanner lefel ei ragflaenydd. Heb ymchwiliad statudol i gŵyn, nid oes modd i'r Comisiynydd ddefnyddio ei bwerau cyfreithiol i sicrhau bod gwasanaethau Cymraeg cyrff yn gwella.