Mae Cymdeithas yr Iaith yn galw ar Lywodraeth Cymru i gadw at eu hymrwymiad i gynyddu’r defnydd o’r Gymraeg ar reilffyrdd Cymru.

Ers i wasanaethau rheilffyrdd yng Nghymru ddod dan reolaeth Llywodraeth Cymru yn Chwefror 2021, maent yn ddarostyngedig i Safonau Iaith Gweinidogion Cymru. Mae disgwyl Safonau Iaith penodol yn y sector trafnidiaeth cyn diwedd y tymor Seneddol.

Mewn llythyr mae Cymdeithas yr Iaith wedi dweud nad yw cynllun y Gweinidog Iechyd, Eluned Morgan, ar gyfer darparu gwasanaethau iechyd yn Gymraeg yn ddim mwy na geiriau.

Cyhoeddwyd Cynllun Pum Mlynedd "Mwy na Geiriau 2022-2027" ar yr ail o Awst 2022, ond hyd yma does dim tystiolaeth o'i weithredu yn ôl y llythyr gan y mudiad iaith, sy'n dweud:

Ar faes yr Eisteddfod ddydd Llun 29 Mai bydd Cymdeithas yr Iaith a’r elusen meddwl.org yn cynnal trafodaeth banel am bwysigrwydd darparu gwasanaethau iechyd a lles i blant a phobl ifanc

Dywedodd Gwerfyl Roberts, Cadeirydd Grŵp Iechyd Cymdeithas yr Iaith:

Wedi i Gyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam gymeradwyo ei Strategaeth Hybu’r Gymraeg ddoe, Mai 9, dywed Cymdeithas yr Iaith ei bod yn beth da bod y Cyngor yn derbyn bod cyfleoedd i blant ddefnyddio’r Gymraeg yn eu bywydau bob dydd y tu allan i’r cartref a’r ysgol yn hanfodol, ond nad ydy gweithgareddau achlysurol a dathliadau unwaith y flwyddyn yn cyflawni hyn. 

Mae rhanbarth Ceredigion Cymdeithas yr Iaith wedi galw ar Gyngor Ceredigion i symud tuag at ddefnyddio’r Gymraeg fel prif iaith gweinyddu mewnol, ac wedi ysgrifennu at y Comisiynydd Iaith yn galw arni i annog Cyngor Ceredigion i symud at weinyddu yn Gymraeg.

Un o nodau’r Llywodraeth yn Cymraeg 2050 yw cynyddu’r defnydd o’r Gymraeg yn y gweithle ar draws pob sector. 

Mae Cymdeithas yr Iaith wedi cwestiynu ymrwymiad Llywodraeth Cymru i’r Gymraeg wedi iddi ddod i’r amlwg y bydd yn rhaid i famau yn y gogledd deithio i Loegr i gael mynediad at wasanaethau iechyd meddwl arbenigol.

Mae Cymdeithas yr Iaith yn pryderu bod Cyngor Môn yn gweithredu’n groes i’r amcan o wneud y Gymraeg yn brif iaith weinyddol y Cyngor.

Mewn llythyr at Gomisiynydd newydd y Gymraeg Efa Gruffudd wrth iddi ddechrau ar ei gwaith, rydyn ni wedi galw arni i ddatgan a fydd sicrhau hawl pobl Cymru i ddefnyddio'r Gymraeg a derbyn gwasanaethau yn Gymraeg yn flaenoriaeth iddi. 

Dywed y llythyr bod perygl bod y cyhoedd yn colli ffydd yn y broses gwyno am fod y broses ymchwilio cwynion yn aml yn un hir a chymhleth ac  am nad yw materion yn cael eu datrys mewn modd amserol a boddhaol. 

Rydyn ni wedi beirniadu Cyngor Sir Wrecsam yn hallt ar ôl i dad aros tair blynedd am wersi nofio drwy’r Gymraeg i’w blant, a hynny er gwaethaf sawl ymchwiliad i’r mater gan Gomisiynydd y Gymraeg. Yn ôl Cymdeithas yr Iaith, gofynnodd Aled Powell i Gyngor Wrecsam am wersi nofio yn Gymraeg i’w blant yn 2019, ac mae’n dal i aros, heb sicrwydd pryd bydd gwersi nofio ar gael i blant yr ardal yn Gymraeg.

Meddai Aled Powell, sy’n aelod o Grŵp Hawl Cymdeithas yr Iaith: